وب‌سایت محسن قانع‌بصیری معرفت‌شناس، شیمی‌دان، نویسنده و نظریه‌پرداز

شما هم با مدیرانی مواجه شده اید که تصورشان از یک مدیر خود در درجه و ضریب بیشتر اطلاعات کارکنانشان از فرامین اجرائی شان مایه می گیرد. چنین تصوری آنها را سرانجام به اعتقاد به اصل رابطه اطاعت با ترس نزدیک می کند. اگر به فضای کاری که این مدیران خلق می کنند نزدیک شوید با دو نیروی تملق و کین که حاصل نگاه یکسو به زوج ترس – اطاعت است روبرو می شوید. کارکنان این گونه فضاها دو رفتار متفاوت دربرابر قدرت از خود بروز می دهند در حقیقت تملق دیواری است که موجب ناآشنایی مدیرانی این چنین از طرفیت کین نهفته در پس آن می شود. بهمین دلیل در قلمرو ضداخلاقی جاسوسی و حسادت در این نوع از فضاهای کار فاجعه آفرین می شوند. از همه بدتر شرایط و فضای کار بگونه ای می شود که نوعی نگاه به گذشته را به مدیر تحمیل می کند و او را از مقوله توسعه دور می سازد برعکس مدیرانی که قادراند فضای ارتباطی متقابل و زاینده را در محیط کار خود پدید آورند، بیشتر به فرامین تبدیلی اتکا دارند. فرامینی که قادراند رابطه تحکمی و یکسویه را به رابطه ای دوسویه و انسانی در محدوده خود تبدیل کنند و بهمین دلیل فضای کار آنها نگاه بسوی آینده دارد.

ساختارهای اجتماعی بی گمان از عقل بهره می گیرند هرچه این ساختار بیشتر از عقل بهره گرفته و بتواند با نو کردن عقول خود متناسب با متغیر های محیطی عمل کنند، امکان ظهور پرسیپ ها و گفتمان های ارتباطی حل کننده مشکلات بیشتر خواهد شد و برعکس اگر نتوانیم بر عملکرد عقلائی سازمانهای کار بیافزاییم حتی اگر عقولی ثابت را بکار گیریم، بدلیل آنکه ضرورت های محیطی خارج از اراده ما در حال افزایش اند دچار بحران شده و از قدرت گفتمان، برای رفع مشکلات و بحران ها خواهد کاست.

مدیریت علمی است که هدفی خاص را با توجه به مشروعیت پذیری از قدرتی خاص از طریق تجمع رویداد کار قابل دستیابی می کند. پس در یک سوی فضای زندگی هدف و قدرت وجود دارد و در سوی دوم ابزارهایی که می توانند این هدف را (با توجه به که قدرت ارزانی می کند) قابل دست یابی کنند. طبعاً مهم ترین این ابزارها نیروی انسانی است و از زمان انقلاب صنعتی، نیروهای انسانی در درون سازمان های کار دچار تنوع بسیار شدند. اما علی رغم این تنوع ها می توان نیروهای انسانی در محیط کار را عمدتاً به دو گروه عمده تقسیم کرد.

لاشک آنچه موجب پیوند میان دانش و بازار می شود، تولید است، خواه هدف تولید کالا باشد یا . در تولیداست که دانش به محصول دارای ارزش اقتصادی ( ارزش مبادله) تبدیل می شود. دانائی با بازار نیز پیوند برقرار می کند و این پیوند را بصورت زایش تقاضای جدید ظاهر می سازد. به هرتقدیر پیوند دانائی با بازار موجب بروز چند رویداد مهم در جهان معاصر گردید اینان عبارتند از:

آدمی موجودی است با دو نگاه، یکی گذشته و دیگری آینده، یکی عقل و دیگری آرمان و قلمرو خیال. جالب آنکه یک مدیر موفق آمیزه ایست از این دو، او هم عاقل است و هم آرزومند، هم فردی است معقول و هم فردی عاشق. عقل را برای اداره می خواهد و عشق را برای تحول وخلاقیت. از این منظر اگر بخواهیم ساختار استراتژی را مورد بررسی قرار دهیم می توانیم آن ها را شامل سه رکن، عقل، عشق و تجربه بدانیم. هر استراتژی دارای یک آرمان است که نیروی عشق و خیال در آفرینش آن نقش بازی می کند و در عین حال داری ظرفیتی از میراث های عقولی است که از گذشته صاحب شده است و سرانجام مجموعه ای از اهداف که بسته به نسبت عقل و خیال می توانند از درجه ریسک متفاوتی بهره مند شوند.

هر نهاد اقتصادی چیزهائی می خرد، یا خدماتی جذب می کند و سپس تحولی در آنها ایجاد می کند که منجر به ارزشی جدید می شود و سپس آنها را می فروشد. بر این اساس بانکها نیز چنین روندی را دنبال می کنند. در نگاه اول آنها پول می خرند و می فروشند یا بهتر بگوئیم پول را از کسی که انگیزه کسب بهره مالکیتی آن را دارد، یا مایل به پس انداز مطمئن و یا مایل به سرمایه گذاری است می گیرند و آن را به مشتریان متقاضی می رسانند. بانکها سیستم های تمرکز و تفرق قدرت سرمایه یا بهتر بگوئیم پول هستند. به همین دلیل بانکها می توانند کارنامه هائی کاملاً متضاد داشته باشند. آنها می توانند با توزیع سرمایه در بخش های مولد جامعه موجب توسعه شوند و هر سه بخش پژوهش، تولید و تجارت را فعال کرده، در توسعه جامعه نقشی مهم داشته باشند و برعکس می توانند با توزیع پول به بخش های دلالی و غیرمولد نقشی ضد توسعه بازی کرده و جامعه را دستخوش بحران کنند. بعلاوه بانکها با آگاهی از چرخش پول در گروه ها و طبقات اجتماعی و ایجاد اعتبارات کوتاه و میان مدت می توانند بر نیروی تقاضای موثر جامعه افزوده و با حرکت اصلاحی میدان را بر نزول خواران تنگ و تنگ تر کنند.

می گویند فردی ثروتمند روزی به شهری کوچک سفر کرد و به بهترین هتل آن شهر وارد شد، یک طبقه هتل را برای یک هفته اجاره کرد و وجه آن را نقداً به مسئول هتل پرداخت کرد و سپس برای انجام کارهایش از هتل خارج شد. پس از رفتن او مسئول هتل که به قصاب شهر بدهکار بود آن وجه را تماماً برای او فرستاد. قصاب نیز که به خیاط شهر بدهکار بود آن پول را برای او فرستاد. خیاط که بتازگی مغازه ای جدید خریداری کرده بود آن پول را برای صاحب قبلی مغازه فرستاد که به او بدهکار بود. صاحب قبلی که چندی پیش دوستان را به هتل فرستاده بود و هتل دار از او طلب کار بود همان پول را به او پرداخت کرد. در این میان درست در زمانیکه مسئول هتل پول را دریافت کرد مرد ثروتمند از راه رسید و به وی گفت کارش را در شهر انجام داده و دیگر نیازی به حضور در شهر ندارد و می خواهد بازگردد. مسئول هتل نیز همان پول را به وی پس داد. در این مسیر چه اتفاق افتاد پولی وارد شد چرخشی در شهر کرد و دگربار بدست صاحب اولیه آن رسید. اما این چرخش مشکلات چندنفر را رفع کرد بدون آنکه در نهایت حضوری مدام داشته باشد. ارزش مهم سرمایه های بانکی هم همین است. مدیریت یک بانک موفق آنست که بتواند اثری مثبت در چرخه سرمایه گذارده و طی این چرخش ضمن آنکه مشکلات گروه های مختلف را حل می کند، سهمی نیز برای مدیریت خود قائل شود.

یکی از مباحث مهم در مدیریت رابطه ایست که یک مدیر به عنوان اداره کننده یک سیستم خرد با سیستم کلان برقرار می سازد در مباحث تحلیلی حوزه ای خاص به رابطه میان خرد و کلان اختصاص داده شده است. در قلمرو اجتماعی این رابطه در حول محورهای زیر مورد بررسی قرار می گیرد:

آن چه که یک مدیرموفق را از دیگر مدیران جدا می سازد، قدرت او در تنظیم رابطه با دیگران است. غرض از رابطه با دیگران استفاده از نوعی اخلاق ارتباطی است که می تواند بیشترین ظرفیت بالقوه را برای مدیر تدارک ببیند. او لزومی نمی بیند روابط خود را تا مرحله روندی که انقطاعش می نامیم پایکن آورد. برای او هر انسانی میتواند مقطعی خاص به عنوان یک ظرفیت قابل فعال در نظر گرفته شود. بنابراین برای یک مدیر خوب چیزی به نام دشمنی وجود ندارد. برعکس همه انسان ها برای او منبعی اند که یا به کار آمده اند یا قابل بکارگیر تحت شرایطی خاص اند.

آنچه یک اندیشمند و نظریه‌پرداز را از بقیه جدا می‌کند،‌توان او در نگاه به گذشته و آینده و تجلی این دو در نظریه‌ای قابل‌اجراست. اگر شریعتی را یک نظریه‌پرداز بخوانیم، آن‌گاه باید این پرسش را مطرح کنیم که آیا او نیز چنین کرده است؟ برای پاسخ به این پرسش در آغاز باید ضرورت‌هایی که هر نظریه‌پرداز با آنها روبه‌رواست را مورد تحلیل قرار دهیم.